Rượu Whisky Than Bùn Là Gì?

Whisky than bùn (peated whisky) là một trong những phong cách rượu độc đáo nhất của thế giới whisky, mang đến trải nghiệm hương vị đặc trưng với mùi khói, tro, nhựa thông… Nhưng làm thế nào mà rượu whisky lại có được những đặc tính này? Và tại sao ngày nay whisky than bùn lại trở nên phổ biến đến vậy, bất chấp hương vị có phần “khó gần” với người mới bắt đầu?

Hãy cùng WHISKY.vn khám phá trong bài viết dưới đây!

Than bùn là gì và vai trò của nó trong sản xuất whisky

Than bùn là một dạng nhiên liệu tự nhiên, hình thành từ thực vật phân hủy chậm trong môi trường đầm lầy, bao gồm rêu, cỏ, rễ cây… Theo thời gian, những vật chất này tích tụ thành lớp dày dưới lòng đất và trở thành một loại “nhiên liệu hóa thạch sơ khai”. Tại Scotland, đặc biệt là ở các vùng hẻo lánh như Islay, Orkney hay vùng cao nguyên phía bắc, than bùn từng là nguồn năng lượng chính dùng để đốt lò sưởi, nấu ăn và sấy khô mạch nha trong các nhà máy chưng cất whisky.

Chính khói than bùn khi đốt cháy sẽ thẩm thấu vào hạt mạch nha trong quá trình sấy khô, để lại các hợp chất gọi là phenol. Những hợp chất này là nguồn gốc tạo ra hương vị “khói” đặc trưng cho whisky than bùn.

Quá trình peating (hun khói bằng than bùn)

Trước khi có sự xuất hiện của các nhà máy mạch nha công nghiệp, hầu hết các nhà máy chưng cất đều phải tự thực hiện quá trình malting (ủ nảy mầm hạt lúa mạch) và kilning (sấy khô) ngay tại chỗ. Khi sấy, họ sử dụng lửa than bùn để làm khô mạch nha. Quá trình đốt than bùn này sinh ra làn khói đậm đặc, mang theo các hợp chất phenol sẽ bám vào hạt, lưu lại hương vị khói kéo dài đến tận ly whisky cuối cùng.

Mức độ “khói” của một chai whisky phụ thuộc vào ba yếu tố:

• Thời gian tiếp xúc với khói
• Cường độ và đặc tính của khói than bùn
• Kỹ thuật kiểm soát trong quá trình sấy

Ngày nay, dù không còn là yếu tố bắt buộc trong sản xuất, nhiều nhà máy vẫn tiếp tục duy trì phong cách hun khói truyền thống để bảo tồn bản sắc truyền thống và thỏa mãn giới mộ điệu whisky.

Đọc thêm: Tác Động Của Than Bùn Tới Hương Vị Rượu Whisky

Vì sao nhiều nhà máy không còn sử dụng than bùn?

Vào thế kỷ 19, khi than đá và coke (một dạng than luyện kim ít khói) trở nên phổ biến nhờ mạng lưới đường sắt mở rộng, các nhà máy ở vùng Lowlands và Speyside bắt đầu chuyển sang sử dụng nhiên liệu này. Than đá cháy ổn định hơn, ít khói hơn và giúp tạo ra những dòng whisky nhẹ nhàng, tinh tế, dễ tiếp cận với người uống hơn so với những chai đậm khói kiểu truyền thống.

Tuy nhiên, một số khu vực, đặc biệt là Islay, Orkney và một số vùng cao nguyên phía Bắc vẫn kiên định với truyền thống dùng than bùn, bất chấp xu hướng công nghiệp hóa. Và chính họ đã góp phần gìn giữ một phong cách whisky gần như trở thành di sản văn hóa.

Đo lường mức độ khói: PPM là gì?

Khi nói đến whisky than bùn, người ta thường nhắc đến chỉ số PPM (phenol parts per million) – đơn vị đo lượng phenol trong mạch nha. Mức PPM càng cao thì về lý thuyết, hương vị khói trong whisky càng mạnh. Tuy nhiên, thực tế lại không đơn giản như thế. Cùng một mức PPM, hương vị khói vẫn có thể khác biệt rõ rệt giữa các nhà chưng cất, tùy vào nguồn than bùn, phương pháp ủ, thời gian trưởng thành và loại thùng gỗ sử dụng.

Ví dụ:

• Các dòng nhẹ nhàng như Meikle Toir thường ở mức 35 ppm.
• Các dòng mạnh mẽ của Kilchoman thường có mốc 50 ppm.
• Dòng Octomore của Bruichladdich thậm chí từng phá kỷ lục hơn 300ppm.

Đọc thêm: Chỉ Số PPM Trong Rượu Whisky Là Gì?

Whisky than bùn có chỉ riêng tại Scotland?

Câu trả lời là không. Dù than bùn gắn liền với lịch sử và bản sắc whisky Scotland, ngày nay nhiều quốc gia cũng sản xuất whisky than bùn như Nhật Bản, Ấn Độ, New Zealand, thậm chí cả Mỹ và Đức. Tuy nhiên, whisky than bùn Scotland mà đặc biệt là Islay vẫn là biểu tượng được công nhận rộng rãi nhờ vào chiều sâu lịch sử, tay nghề và sự nhất quán trong hương vị.

Những chai whisky than bùn đáng thử

Nếu bạn đang muốn khám phá thế giới whisky khói than bùn, dưới đây là hai đại diện tiêu biểu từ những vùng đất whisky danh tiếng:

Kilchoman – Hương khói từ trái tim Islay

Kilchoman là một trong số rất ít nhà chưng cất tại Scotland sở hữu mô hình “farm distillery” – tức tự trồng, thu hoạch, malting và chưng cất ngay tại chỗ. Dòng whisky của Kilchoman mang đậm cá tính Islay: khói than bùn rõ nét, hòa quyện cùng vị ngọt tinh tế và dư vị thảo mộc mượt mà. Các phiên bản như Kilchoman Machir Bay, Sanaig hay các bản giới hạn kết hợp với nhiều thùng ủ như Loch Gorm, Sauternes là lựa chọn lý tưởng để khởi đầu hành trình whisky than bùn.

Meikle Tòir – Hơi thở than bùn đất liền

Không cần ra đảo, bạn vẫn có thể thưởng thức những chai whisky than bùn chất lượng ngay từ đất liền Scotland. Meikle Tòir là thương hiệu thuộc GlenAllachie – một nhà máy Speyside danh tiếng – nhưng lại chọn con đường riêng: sản xuất các dòng whisky khói than bùn đất liền nồng nàn. Từ bản Meikle Tòir The Original cho đến Chinquapin One, bạn sẽ tìm thấy sự cân bằng giữa khói than bùn cổ điển và độ sâu vị gỗ trưởng thành trong thùng sồi chọn lọc.

Whisky than bùn không phải là một thử thách, mà là một cánh cửa dẫn vào chiều sâu lịch sử và di sản của rượu whisky Scotland. Dù bạn là người mới hay đã quen thuộc với các dòng whisky không khói, hãy thử ít nhất một lần để cảm nhận “hơi thở cổ xưa” còn đọng lại trong từng giọt rượu.

Tại WHISKY.vn, chúng tôi tuyển chọn nhiều dòng rượu whisky than bùn chính hãng từ Islay đến đất liền Scotland – sẵn sàng đồng hành cùng bạn trên hành trình khám phá thế giới whisky đầy thú vị.

Liên hệ hotline 0903 530 268 để nhận tư vấn & đặt hàng!